Narisara Nuwattiwongse printzea, ministro, jeneral, almirante, akademiko eta arte ederren sustatzailea
Narisara Nuwattiwongse (argazkia: Wikipedia)
Printzeak... Ezin duzu galdu Thailandiako historia aberats eta batzuetan nahasian. Horiek guztiak ez ziren elefante zuri berdintsuen maitagarrien printze esaerak izan, baina haietako batzuk nazioan arrastoa uztea lortu zuten.
Hartu Narisara Nuwattiwongse printzea, adibidez. Bangkoken jaio zen 28ko apirilaren 1863an Mongkut erregea eta Phannarai, Chae Siriwond printzesa, monarkaren ezkontideetako bat. Maila dinastikoan 62 urte zituene erregearen semea eta, ondorioz, ez da benetakoa, adibidez bere anaiordea Chulalongkorn-ek egintza handiak egiteko bideratua. Hala ere, printze gaztea mutiko argia izan zen eta, Mendebaldeko irakasleei esker, hezkuntza zientifiko zabala jaso zuen. Batez ere arteak, hitzaren zentzurik zabalenean, jadanik oso gaztetan liluratzen zuen eta ez zitzaion arrotza marrazkilari eta margolari gisako talenturen bat.
Beharbada interes zabal horrengatik izan zen 17 urterekin Wat Phra Kaew, Jauregi Handiko tenplu nagusia zen Emerald Budaren tenplua, zaharberritze nagusia gainbegiratzeaz arduratu zela. Berberez bete zuen zeregina, lan hori amaitu ondoren, Barne Ministerioko Herri Lan eta Lurralde Antolamendu Saileko zuzendari izendatu baitzuten ofizialki. Eskaera handi asko jarraituko zuten. 1899an, esaterako, Wat Benchamabophit Dusitvanaram ikaragarri eta ederraren planoak marraztu zituen, maiz erabiltzen den italiar marmolagatik Marmolezko tenplua bezala ere ezaguna dena. 2005az geroztik, UNESCOren Gizateriaren Ondarearen zerrendan dago gaur egun arte omentzen diren Chulalongkorn erregearen errautsak lurperatu zituzten tenplu hau. Hirigintzan ere zeregin erabakigarria izan zuen. 1891n, esaterako, Yaowarat errepidea eta Sampheng auzoko beste zazpi kale eraikitzeaz arduratu zen.
Wat benchamabophit
Narisara Nuwattiwongse printzea polifazetikoa zen hitzaren zentzurik zabalenean. Aipatutako lanpostuez gain, beste goi kargu batzuk ere bete zituen. Esaterako, 1892tik 1894ra Ogasun ministroa izan zen eta bere anaiorde Chulalanongkornek Siam modernizatzeko ahaleginetan azkar ezartzen ari zen erreforma administratibo eta fiskaletan oso parte hartu zuen. 1894an Ogasun Saila utzi zuen Gerra Idazkari izateko. Infanteriako jenerala ez ezik almirantea ere izan zen eta 1898tik aurrera bi eginkizun hauek Siamgo itsas armadako komandantearekin uztartu zituen. Hemen ere gauzak modernizatu behar izan zituen, 1893ko Franco-Siamiako Gerra laburrean Paknam izeneko istiluetan aurpegi galera larria izan baitzuten Siametako itsas indarrek, Frantziako gerraontziek Chao Phraya blokeatu ez ezik, arazo gehiegirik gabe, Siameko itsas defentsak urratu zituen. Hori gutxi balitz bezala, Thailandiako Indar Armatuen Estatu Nagusiko burua ere izan zen 1894tik 1899ra, erreinuko goi mailako soldadu bihurtuz...
Armak eta sable-atoiak izan arren, artea eta kultura bere pasio handia izan ziren eta izaten jarraitzen zuten. Bere kezka nagusia 'Siameko Arte Nazionala' sortzea izan zen, Siam modernoaren nortasun kulturala emateko bitarteko gisa balioko zuena. Sinekura ez zen zeregina, ordura arte Siam aginte zentralak erdi-autonomo eta askotan feudalki antolatutako erresuma eta estatuen adabakia izan baitzen, aginte zentralak erdizka kontrolatzen zituena... Printzeak aurreikusten zuen "batasunaren kultura" ez zen soilik. Siam bereizteko xedea zuen -Mendebaldeko superpotentziek kolonizatutako inguruko herrialdeak- baina nazioa elkarrekin eusten zuen zementua osatzea ere bai. Horregatik, funtsezko papera izan zuen istorio honetan, besteak beste, Thailandiako Errege Institutu ospetsuko gobernuak izendatutako arte aholkulari gisa. Arte-artisautza zaharrak ahanzturatik erreskatatzeaz gain, biziki estimulatu zituen eta batez ere Italiako artista eta arkitektoekin batera lan egin zuen "arte-kontzeptu nazional" berri bat sortzeko. Gainera, beste inork ez bezala konturatu zen kontzeptu hori soinu-artearen hezkuntzan egon edo erori zela eta horri ere forma emateko ahalegin gehigarriak egin zituen. Esaterako, Silpakorn Unibertsitateko arkitektura ikastaroa sortu zuen Phra Phromichiten tutorea izan zen. Bere eskuko beste ''egoki' bat 'estilo berriko' ministerio eta sailetarako diseinatu zituen hainbat logotipo dira, eta horietako asko gaur egun ere erabiltzen dira.
Wat phra kaew
Seguruenik, ez zaitu harrituko printzea egile ere izan zela eta hainbat musika pieza ere konposatu izanak... Ia hasiko zinateke pentsatzen ea gizon on eta itxuraz askotariko hark atseden hartu ote duen. Azken egunak bakean eta lasaitasunean igaro zezakeela uste zuen edonor ere atera da arazoengatik. 24ko ekainaren 1932ko estatu kolpe baketsuaren ostean, monarkia absolutua deuseztatu eta bere iloba, Prajadhipok erregea, eraginkortasunez alboratu zuten. Azken honek, beraz, Ingalaterrara desagertzea aukeratu zuen, non ofizialki denbora luzez artatu zuten begi-egoera txarragatik. Garai nahasi hartan, Narisara Nuwattiwongse printzea agertu zen beste behin. 1932 eta 1935 artean bere iloba ordezkatu zuen erreinuko errejidore gisa. 1935ean Prajadhipok-en azken abdikazioaren ondoren eta 9 urteko Ananda Mahidol errege berria aukeratu ostean, errejidore gisa jarraitzeko eskaerari uko egin zion adin handia zuelako.
10ko martxoaren 1947ean hil zen Bangkoken, orduz geroztik Thailandia izena jarri zioten nazioaren zerbitzura bizitza luze baten ondoren.