Sri Thanonchai, Die Asiatiese Thyl Ulenspiegel
Sri Thanonchai (nota 1) is 'n karakter in 'n reeks verhale wat, meestal in antieke poëtiese vorm gegiet, reeds etlike honderde jare mondelings in Thailand sirkuleer en ook in die omliggende lande soos Kambodja, Laos, Viëtnam en Birma.
In Isan word hy Siang Miang (2) genoem, in Laos Xieng Mieng en in Noord-Thailand ook Chiang Miang. Omstreeks 1890 is dit neergeskryf en in druk uitgegee. Hy is steeds baie gewild, in volksverhale, gesegdes (2a), spotprente, flieks (3) en natuurlik op muurskilderye in tempels (4). Ek dink elke Thai ken sy naam en sommige van sy avonture.
In Engels word hy baie gepas 'n 'trickster' genoem, want dit beteken beide prankster en trickster. In Nederlands sou ons sê dat hy 'truuks' gebruik en dit verwys na behendigheid maar ook na listigheid.
Sri, soos hy bloot in die verhale genoem word, gebruik humor en geestigheid om deur die lewe te worstel en moeilikhede en probleme te oorkom. Taalgrappies is sy hoofwapen. Hy speel met woorde wat soms letterlik deur diegene rondom hom verstaan word, terwyl Sri dit figuurlik bedoel of andersom. Hy speel ook foutloos op ander se swakhede, hul nugterheid, arrogansie ('ek sal dit doen'), gierigheid en onnoselheid. Hy sê en doen onverwagte dinge wat iemand anders heimlik sou wou sê en doen, maar nie regtig waag nie. Sri doen. Miskien was hy outisties.
Sri is in 'n doodgewone boerefamilie gebore, maar hy werk hom op tot hofdienaar waar hy die koning vir jare vergesel. in die beroemde epos Khun Chang Khun Phaen (5) is dit die aantreklike Phaen wat, ten spyte van sy nederige herkoms, die edele, ryk maar lelike Chang op die slagveld van liefde en oorlog verslaan. Die bombastiese koning verloor ook duidelik vir Phaen. Ons sien dieselfde ding met Sri: hy is 'n hooggeplaaste persoon en uitoorlê die koning dikwels in slimmigheid. Die gehoor het ongetwyfeld simpatie en identifiseer met Sri wanneer hy sy meerderes uitstraal. Dit is ’n humoristiese uitlaatklep vir die opgekropte frustrasies in hul lewens waar hulle altyd voor gesag moet buig. Terloops, moenie dink dat hulle uiterlike nederigheid met 'n gepaste innerlike instemming of bevrediging gepaard gaan nie, nie eers nou nie. Oor die algemeen is Sri se toertjies redelik skadeloos, maar af en toe bedrieg hy regtig.
Ek beskryf twee tonele uit die fliek wat hieronder genoem word.
Wanneer Sri omtrent ses jaar oud is, gaan sy pa en ma vir 'n rukkie uit. Die pa vra Sri om die huis skoon te maak: 'Wel, Sri, maak seker alles is heeltemal skoon wanneer ons terugkom. Alles moet skoongemaak word (6) want daar is te veel rommel in die kamer'. (Toe voeg die ma iets by, maar ek kon dit nie volg nie.) Sri sit sy woorde in daad, sleep alles uit die huis en gooi dit in 'n kanaal. Wanneer pa en ma by die huis kom is hulle baie kwaad en Sri word geslaan en verban. Hy meld dan aan by 'n tempel en vertel die abt dat sy ouers gesterf het en dat hy 'n weeskind is. Die abt ontferm hom oor hom. Eendag eet hulle saam toe Sri 'n vlieg op die monnik se kaalkop sien land. Hy huiwer vir 'n oomblik, slaan dan hard, en slaan die vlieg op die abt se kop met die plat van sy hand. Hilariteit gewaarborg.
Vier kortverhale
Die koning
Eendag stap die koning en Sri in die koel middag deur die paleistuin. Hulle stap langs die hofdam toe die koning Sri toespreek.
'Wel, Sri, almal sê jy is so verskriklik slim en dat jy enige iemand kan flous en hulle kan laat doen wat jy wil. Nou vra ek jou: kan jy my in daardie dam inpraat?'
'Nee, Meneer, jy oordryf, ek kan regtig nie! Maar ek het 'n goeie truuk om jou weer uit te kry'.
'Aha', sê die koning, 'ek is seker jy sal nie slaag nie, ek is seker nie, maar ons sal sien'.
Die koning trek uit, gaan die water in en kyk op met 'n glimlag.
'Wel, Sri, hoe gaan jy my weer uitkry, huh. Probeer dit!'
"Wel, Meneer, ek dink jy is reg, ek kan jou nie uit die water kry nie, maar ek het jou in die water gekry!"
Twee volmane
Eendag word Tannie Sa deur Sri Thanonchai besoek. Hy wil geld leen. Tannie Sa twyfel want die goed geklede Sri is bekend as 'n ryk man. Sri verduidelik dat hy tydelik nog geld nodig het en dat hy dit binnekort sal terugbetaal.
"As jy twee volmane gesien het, tannie Sa, kom haal die geld by my." Tannie Sa word gerusgestel en leen hom die gevraagde bedrag.
Twee maande later gaan tannie Sa na Sri en vra vir die geld. "Maar tannie Sa, jy het nog glad nie twee volmane gesien nie!" Tannie Sa gaan verward huis toe. Was sy so betyds verkeerd?
’n Maand later besoek sy weer vir Sri. "Sri, ek is nou redelik seker dat ek twee keer 'n volmaan gesien het." "Maar antie, ek het nie gesê jy kry die geld terug as jy twee keer een volmaan gesien het nie, maar as jy twee volmane gesien het. Twee volmane. Verstaan jy die verskil? Goed dan!'
Tannie Sa laai af. Op pad huis toe ontmoet sy 'n monnik aan wie sy die hele storie vertel. Die monnik weet wat om te doen: "Kom hof toe in die paleis by die volgende volmaan."
Daardie dag staan Sri, tannie Sa en die monnik voor die koninklike hof. Tannie Sa vertel eers bietjie bewend haar storie. Dan verdedig Sri homself, ten volle oortuig dat hy reg is en sal wees.
Die monnik is die laaste om te praat. 'Sri, kyk op', wys hy, 'wat sien jy?' “Ek sien ’n volmaan,” antwoord Sri.
“En kyk nou in hierdie dam. Wat sien jy?' "Nog 'n volmaan," erken Sri verslae.
Tannie Sa keer gelukkig terug huis toe met haar geld. Daar word gesê dat dit die enigste keer was dat iemand Sri uitoorlê het.
'n Koninklike poep
Die koning is soveel keer deur Sri geflous dat hy soms wraak wou neem.
Hy het 'n hol bamboesbuis opgebring, die buis 'n goeie wind gegee en dit met 'n paar ou blare toegeprop. Hy het drie howelinge ontbied en hulle bevele gegee.
'Jy moet hierdie buis na Sri Thanonchai neem. Sê vir hom dit is 'n waardevolle koninklike geskenk. Maar in werklikheid het ek net daarin gepeet,” het hy laggend bygevoeg. Die howelinge en die koning kon nie herstel van die afwagting nie.
Toe die hofgangers die dorpie waar Sri gewoon het, nader, het hulle 'n man in 'n kanaal sien visvang. Hulle het hom gevra of hy weet waar Sri woon en of hy by die huis is. 'O ja, ek weet baie goed', sê die man wat regtig Sri was, 'maar wat is jou saak met hom?'
Die hofgangers kon dit nie weerstaan om hom die storie met 'n bietjie grootpratery en baie gelag te vertel nie. Maar Sri het 'n bietjie twyfelagtig gelyk. 'Is jy seker daar is nie goud in nie? Of dalk het die poep verdamp. Jy moet beter kyk voor ek jou na Sri neem!'
Die hofgangers het mekaar huiwerig aangekyk maar tog besluit dit is 'n goeie idee. As dit goud was dan kon hulle dalk ook baat daarby... Hulle het die droë blare verwyder en is toe getrakteer op die stank van die koning se poep.
Die goue huis
Sri Thanonchai was weereens laat na die vergadering van die koninklike raadgewers. Die koning was nou regtig vererg. "Hoekom is jy altyd laat, Sri?" "Wel, U Majesteit, ek bou 'n huis van niks anders as goud nie, en dit neem lank!" Die koning se irritasie het verander in ongeloof en 'n sekere nuuskierigheid. “Ek sal dit graag wil sien,” sê die koning. Die hele hof het na Sri se huis gegaan. Toe hulle daar aankom, het hulle 'n huis gesien wat in aanbou is … maar van hout gemaak. Die koning het na Sri gedraai: 'Jy het gesê 'net goud', maar dit is net hout!' "Absoluut, Meneer, hierdie huis sal van goue teak gebou word!" (7)
Neute
1 Sri Thanonchai ศรีธนญชัย spreek sǐe thánonchai uit. Sri is 'n eerbewys vir name en plekke: 'Great, Honored'.
2 Siang is die titel van 'n afgetrede beginner in Isaan. Mîang is gefermenteerde teeblare, wat nou in die Noorde gedrink word en dalk elders. Sri het ook 'n truuk gebruik om handelaars wat die Mekong oorsteek, te mislei van hierdie destyds nogal kosbare blare.
2a Chàlàat mǔuan Thánonchai 'so slim soos Thanonchai': slinks, listig.
3 Die fliek heet 'Sri Thanonchai 555'. Heeltemal in Thai maar gee 'n sekere prentjie van die lewe destyds.
www.youtube.com/watch?v=ya-B-ui4QMk&spfreload=10
4 In die Pathum Wanaram Rajaworawihan-tempel in Bangkok, kyk hier:
ich.culture.go.th/index.php/en/ich/folk-literature/252-folk/217-the-tale-of-sri-thanonchai
5 Vir Khun Chang Khun Phaen sien en.wikipedia.org/wiki/Khun_Chang_Khun_Phaen
Die volledige Engelse vertaling met baie verduidelikings en tekeninge is 'n plesier om te lees: The Tale of Khun Chang Khun Phaen, vertaal deur Chris Baker en Pasuk Phongpaichit, Silkworm Books, 2010. khun hier is nie 'meneer of mevrou' nie, maar ขุน khǒen met 'n stygende toon wat die laagste adel was, vergelykbaar met equire.
6 Die vader gebruik hier die woord โล่ง lank, wat beide 'skoonmaak' en 'leeg' kan beteken.
7 'n Woordspeling oor 'sàk'. 'Sàk' kan 'slegs' sowel as 'teak' beteken. Thong is goud. Sri sê 'sàk thong'. Sri kan dus 'slegs goud' of 'goue teak' beteken, een van die vele soorte teak.