Hollandse muurbloempjes in Zuidoost-Azië
Wachters-demonen bij de Wat Pho in Bangkok
De meeste cultureel geïnteresseerde bezoekers van Thailand zullen vroeg of laat in Bangkok bij een bezoek aan Wat Pho oog in oog komen te staan met de indrukwekkende beelden van wat in de meeste reisgidsen wordt omschreven als ‘Farang’-wachters.
Deze hardstenen beelden van vervaarlijk ogende kerels met hoge hoeden en al even vervaarlijke knevels dateren mogelijk al van voor de restauratie van de oorspronkelijke Wat Phodharam in 1788. Naar alle waarschijnlijkheid stellen ze soldeniers voor die in dienst waren van de Verenigd Oost-Indische Compagnie, de VOC. Deze militairen boezemden in de zeventiende eeuw bij heel wat Aziatische volkeren ontzag én vrees in met hun veruit superieure oorlogsbodems en formidabele vuurkracht. Het hoeft dan ook niet echt te verwonderen dat ze in feite Yaksas zijn; afschrikwekkende wachters-demonen die het tempelterrein dienen te vrijwaren van ongewenst bezoek. Zij zijn lang niet de enige historische afbeeldingen die men van Hollanders in Thailand kan aantreffen. Op een aantal muurschilderingen in diverse tempels zijn ze meteen herkenbaar met hun pruiken, hoge hoeden, dito opstaande kragen, bleke huid en hun rode of blonde haren.
Hollandse demon (rechtsonder)
Deze afbeeldingen getuigden echter niet altijd van respect of ontzag voor de vreemdelingen. Zeker na de revolte van 1688, waarbij de Siamezen met geweld paal en perk stelden aan, vooral de Franse invloed op het Hof in Ayutthaya, komen ze er nogal bekaaid van af en zien we op sommige muurschilderingen hoe ze in scènes van de Mâravijaya samen met schurftige bultenaars en afzichtelijke dwergen door Mâra, de duivel er op uit worden gestuurd om de Boeddha te belagen of hoe ze deel uitmaken van de contingenten demonische bewakers van de hellekrochten. Niet bepaald vleiende portretten, maar eerder naar xenofobie neigende karikaturen die op zich wel een goed inzicht geven van het wantrouwen dat hen in die turbulente periode ten deel viel.
De artistieke representaties van Hollanders bleven overigens geografisch niet beperkt tot Bangkok. Zo beschreef bijvoorbeeld de Franse ontdekkingsreiziger Francis Garnier, die tussen 1866 en 1868 het stroomgebied van de Mekong verkende, in het eerste volume van zijn Voyage d’exploration en Indo-Chine effectué par une commision française een reeks van fresco’s waarop Hollanders stonden afgebeeld in Wat Phra That Phanom in Isaan. Helaas is daar vandaag niets meer van terug te vinden. Mogelijk verdwenen deze muurschilderingen tijdens renovatiewerken in de eerste helft van de twintigste eeuw of werden ze vernield tijdens de aardverschuiving die in augustus 1975 dit tempelcomplex ernstig beschadigde Uit navraag bij het lokale museum blijkt er jammer genoeg, geen fotomateriaal te bestaan waarop deze fresco’s werden gedocumenteerd en is Garnier’s beschrijving het enige wat rest…
Het afbeelden van Hollanders gebeurde niet alleen op muurschilderingen. Ze kwamen ook voor op houten bas-reliëfs en ander decoratief snijwerk. In Wat Anongkharam Worawihan in Bangkok bevond zich jarenlang een fraai gelakt kabinet waarin manuscripten werden bewaard en waarop een Hollander stond afgebeeld die, verrekijker in de hand, een kanon afvuurde. Een afbeelding die door historicus Dhiravat Pomberaj als één van de belangrijkste historiserende afbeeldingen van een Hollander in Siam werd beschouwd. Dit kabinet is echter jammer genoeg verloren gegaan. Een gelijkaardig meubel dat omstreeks 1642 door de VOC-gezant Gerrit van Wuysthof tijdens zijn expeditie naar Laos werd geschonken aan koning Suryavongsa zou zich nog in het Nationaal Museum, het gewezen koninklijk paleis, van Luang Prabang bevinden. Het staat echter in de niet voor het publiek toegankelijke leeszaal van de laatste Laotiaanse koning Sisavang Vatthana en ik heb bijgevolg (nog) niet kunnen verifiëren of dit effectief ook zo is…
Zuidzijde van de Wat Pa Khe in Luang Prabang
De fraaiste voorbeelden van bas-reliëfs met Nederlandse inslag kan u in Wat Pa Khe in Luang Prabang vinden. Deze tempel, met uitgesproken Thaise stijlkenmerken, werd gebouwd in het begin van de regeerperiode van koning Chantharath (1851-1872) en het is in feite een beetje ironisch dat dit bouwwerk zo onmiskenbaar Thais geïnspireerd is want uitgerekend deze Laotiaanse vorst zocht, uit afkeer van de Siamezen, nauwer contact met het Chinese keizerrijk. Op de deurpanelen aan de zuidzijde staan op een in stierenbloedrood gelakte ondergrond, erg fraai gesculpteerde en in de goudverf gezette Hollanders met hun honden te schitteren. Wellicht daarom staat dit gebouw lokaal ook bekend als de Hollandse Tempel. Ook aan de noordzijde zijn afbeeldsels van Europeanen terug te vinden. Volgens de legende zou het in dit concrete geval om Venetianen, mogelijk Italiaanse Jezuïeten gaan.
Ook in Birma kan men Hollandse muurbloempjes aantreffen. Zo staat het vast dat ze samen met hun Portugese concurrenten werden afgebeeld op muurschilderingen in de grottempels van Po Win Taung in Birma. Deze fresco’s dateren uit de Tweede Ava-periode (1597-1752).