Carabao, de band, de man en het lied ‘Mae Sai’
Carabao (Thor Jorgen Udvang / Shutterstock.com)
Carabao is misschien wel de bekendste zanger en band in Thailand. Hier geef ik een korte beschrijving van zijn leven, de aard van zijn liedjes en een video met tekst van zijn mijns inziens mooiste lied ‘Mae Sai’ en met als toegift een meer politiek lied.
Korte biografie ven Carabao en zijn gelijknamige band
Yuenyong Opakul, met zijn artistennaam Aed Carabao, werd in 1954 in de provincie Suphanburi geboren. Van jongs af aan onderging hij de invloed van zowel plaatselijke als westerse muziek.
Hij studeerde architectuur in Bangkok en later voor een jaar in de Filipijnen waar hij zijn twee vrienden en collega’s Kirati Promsakha na Sakhon (Kaew) en Sanit Limsila (Kai) ontmoette. Daar ontstond ook de naam ‘Carabao’ wat ‘buffel’ betekent in het Tagalog, een naam die staat voor vasthoudendheid, kracht en geduld. Naast hun werk in de bouwkunde traden zij op in een restaurant en een hotel.
Carabao en zijn band oogstten in 1984 veel succes met hun album ‘Made in Thailand’. Aed gaf met spijt zijn werk als architect op en wijdde zich geheel aan de muziek met ook internationale optredens in Amerika, Japan, Engeland en Zwitserland. Hij componeerde ook muziek voor films en trad een paar keer op als acteur.
Zijn liedjes zijn een onderdeel van wat het ‘Levenslied’ werd genoemd: veel liedjes gaan over allerlei sociale en politieke problemen, over armoede, strijd en onrechtvaardigheid. Zijn totale oeuvre beslaat 900 liederen wat hem tot één van de meest productieve tekstdichters ter wereld maakt.
In 2002 ging hij in de business van energiedrankjes met het merk ‘Carabao Dang Energy Drink’ (‘Rode Carabao Energie drankje’) met nu een marktaandeel van 20% en tevens sponsor van de Engelse League Cup.
Het lied ‘Mae Sai’
Het emotionele lied Mae Sai beweent het lot van vrouwen uit het noorden die verkocht worden voor prostitutie in Bangkok. Een dergelijke jonge vrouw (‘Nók Nói’, Klein Vogeltje) raakt daar verslaafd aan drugs om de pijn van die ‘duizenden mannen en een leeg hart’ te vergeten, krijgt een bericht dat een familielid erg ziek is, haast zich naar huis in Mae Sai maar komt helaas te laat.
Telkens als ik at in een restaurant met een live band vroeg ik of ze dit lied ten gehore wilden brengen.
De tekst
Noten:
* Saai in ‘Mâe: Sǎai‘ kan ook ‘laat‘ betekenen.
: geeft een lange toon aan.
^ boven een letter = dalende toon (als in een benadrukking: NEE!).
ˇ boven een letter = stijgende toon (als in een vraag: nee?).
‘ boven een letter = hoge toon.
` boven een letter = lage toon.
แม่สาย Mâe: Sǎai door คาราบาว Carabao
ฟากฟ้ายามเย็นเห็นแสงรําไร
fâak fáa yaam yen hěn sǎeng ram-rai
De horizon hult zich in schemer, ik zie haar zwakke licht
อาทิตย์จะลับโลกไป
aa-thít tjà láp lôohk pai
De zon verschuilt zich stilletjes achter de wereld
พระจันทร์จะโผล่ขึ้นมา
phrá-tjan tjà plòoh khûn maa
De maan zal omhoog reizen
หมู่มวลวิหคเหินลมอยู่กลางเวหา
mòe: moewan wí-hòhk hěun lom yòe: klaang waeh-hǎa
Een zwerm vogels vliegt op de wind, zijn vrij in de lucht
จะกลับคืนสู่ชายคา ชายป่าคือแหล่งพักพิง
tjà klàp khuun sòe: chaai-khaa chaai pàa khuu làengphák phing
Ze zullen terugkeren naar het onderdak, de bosrand is hun schuilplaats
แต่น้องนางไยไม่เห็นกลับมา
tàe nóng naang yai mâi hěn klàp maa
Maar de jongedame, waarom zien we haar niet terug komen?
จากไปตั้งหลายปีกว่า
tjàak pai tâng lǎai pìek wâa
Ze vertrok al zo lang geleden
ท้องนาบ้านเราเหงาจัง
thóng-naa bâan rao ngǎo tjang
Ons huis op het platteland is zo ontzettend eenzaam
ลมหนาวพัดโบกโยกเรือนจนคล้ายจะพัง
lom nǎao phát bòohk yôhk ruan tjon kláai tjà phang
Een kille wind waait, doet het huis kraken alsof het zal bezwijken
ผู้เฒ่าตายายลงนั่ง
phôe:-tâo taa-yaai long nâng
Grootvader en grootmoeder zitten
เหม่อลอยด้วยใจเลื่อนลอย
Mèu:h-looy dôeway-tjai lûuan- looy
In gedachten verzonken, hun hart vol onrust
นกน้อยจากท้องนาราคาถูก
nók nóhj tjàak thóng naa raa-kaa tòe:k
Kleine vogel, geboren in een eenvoudig rijstveld
เธอเป็นลูกที่ถูกพ่อแม่ขายไป
thuh pen lôe:k thîe tòe:k phô mâe: khǎai pai
Ze is een kind, door vader en moeder voor een habbekrats verkocht
กตัญญูบิดามารดาปานใด
kà-tan-yoe: bì-daa maan-daa paan dai
Dankbaar aan haar ouders, ongeacht wat
แม่สายจากเมืองเชียงฮาย ต้องไปสู่สังคมทราม
mâe:-sǎai tjàak muang chiang-haai tông pai sòe: sǎng-khom saam
Van Mae Saai, Chiang Rai, gedwongen naar de laagste tree der maatschappij
เมื่อรู้สึกตัวก็สายเกินไป
mûua róe:-sùk-toewa kôh sǎai keu:n pai
Toen zij haar fout inzag was het reeds te laat
หมื่นพันที่เธอผ่านชาย
mùun phan thîe thuh phàan chaai
Vele duizenden mannen hadden haar bezeten
หัวใจเธอจึงเย็นชา
hǒewa-tjai thuh tjung yen chaa
Haar hart werd daarom ijzig kil
สังคมกระหนํ่าซํ้าสองเธอต้องติดยา
sǎng-khom krà-nàm sám sǒng thuh tông dtìt yaa
De maatschappij pijnigde haar keer op keer, ze raakte veslaafd aan drugs
ไม่คิดหวนคืนบ้านนา ปรารถนาเพียงยาเมา
mâi khít hǒewan kheun bâan-naa pràat-thà-nǎa phiang yaa mao
Dacht niet langer aan terugkeer naar de boerderij, verlangde slechts nog drugs en drank
ผู้เฒ่าล้มป่วยคนช่วยไปบอก
phôe-tâo lóm-phòewaj khon chôewaj pai bò:hk
De ouder(s) getroffen door ziekte, zo vertelde een behulpzaam iemand (haar)
เธอจึงจากเมืองบางกอก
thuh tjung tjàak muang baangkòk
Zij vertrok daarop uit Bangkok
หวังไปให้ทันเวลา
wǎng pai hâi than-waeh-laa
Hoopte nog op tijd te zijn
เอายาไปฝากเอาหมากเอาพลูเสื้อผ้า
ao yaa pai fàak ao màak ao ploe: sûa-pâa
Bracht medicijnen, betelnoot en kleren voor hen mee
แม่สายที่เธอจากมาเหมือนวาจาว่าสายเกินไป
mâe:-sǎai thîe thuh tjàak maa mǔuan waa-tjaa wâa sǎai keu:n-pai
Het Mae Saai waar ze vandaan komt lijkt beschuldigend te spreken: ’te laat’ *
นกน้อยกลับมาแค่ทันพระสวด
nók nóhj klàp-maa khâe than phrá soewat
De kleine vogel keert terug, nog net op tijd om de monniken te horen bidden
ใครเล่าเจ็บปวดรวดร้าวเท่าสาวเมืองเหนือ
khrai lâo tjèp-pòewat rôewat-ráaw thâo sǎao muang nǔua
Wie heeft er besef van de pijn en het leed, ondergaan door de jonge vrouwen uit het noorden?
สังคมเมืองไทยใครฟังเขาคงไม่เชื่อ
sǎng-khom-muang thai khrai fang khǎo khong mâi chûua
De Thaise stedelingen die hen aanhoren zullen het waarschijnlijk niet geloven
ขายกินหมดแล้วเอื้องเหนือ ให้กับชายที่อู้บ่จ้าง
khǎai kin mòt-láe:w ûuang nǔua hâi kàp chaai thîe ôe: bòh tjâang
De vrouwen van het noorden, verkocht aan liegende mannen
Foto: Wikipedia
De video’s
Karaoke versie van ‘Mae Sai’: www.youtube.com/watch?v=1USvKYgZGPY
Alleen Thaise tekst van ‘Mae Sai’: www.youtube.com/watch?v=nZ9FD4yycOs
Met gedeeltelijk Engelse tekst, het makkelijkste te volgen: www.youtube.com/watch?v=grcDn_2Fzsw
Als toegift:
Een video’s met Caraboa’s lied ‘Khrai khâa pràchaachon’ ofwel ‘Wie doodde het volk?’. Het uiteen drijven door het leger van de roodhemd demonstranten in april-mei 2010. Waarschuwing: gruwelijke beelden! www.youtube.com/watch?v=DZFkKNwV0Ew
Met veel dank aan Rob V. voor de moeilijke maar knappe en uitstekende fonetiek en vertaling van het lied ‘Mae Sai’.
De transcriptie volgt wel de geschreven tekst, maar wijkt enorm af van de fonetiek van het gezongene.
Niet voor niets ontbreken in karaoke-ondertiteling elk Thais toonteken.
Zeker, Alex, fonetiek betekent weergave van de uitspraak en in het Thais zijn de tonen daar een belangrijk onderdeel van. Hier is uiteraard de uitspraak van het geschrevene weergegeven en niet de tonen van het gezongene. Toch herken je dikwijls ook in het gezongene de tonen van het gesproken Thais. Daarnaast heb je mij geleerd dat ook de tonen en andere uitspraak elementen van het gesprokene geen wet van Meden en Perzen is: er zijn wel degelijk veranderingen en fluctuaties afhankelijk van persoon, situatie en emotie.
Lees: ontbreekt in ‘Engelse’ etc.
Dit nummer staat al jaren in mijn top-5 all time favorites.
Het nummer is niet door Aed maar door Thierry Mekwattana geschreven en wordt ook door hem vertolkt.
Daar kun je best eens gelijk in hebben, Geert. Ik denk dat veel teksten en liedjes een gezamenlijke inspanning waren. In dit lied staan veel woorden uit het kham meuang, de taal van het koninkrijk Lanna. Beiden hebben dit lied vertolkt.
Dit soort levensliederen wordt plaeng chiwit genaamd. Er zijn/waren wel meer bands/zanger(esse)n die soortgelijks vertolkten, vooral erg populair onder de Isanse (en noordelijke) gastarbeiders in BKK.
Naast dat mierzoete energiedrankje hebben ze de laatste tijd nog meer commercieels op de markt gegooid-met wisselend succes. Overigens is in de UK dat rode buffel (vanwege de ironie met concurrent rode stier) veel populairder als hier. En in FR geheel verboden.
Plaeng Chiwit,
Wat een mooie naam! Ook de literatuur, vooral uit de Isaan met een rijke traditie in deze, wordt in die zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw วรรณคดีเพื่อชีวิต wannákhádie phêua chiwít genoemd. ‘Literatuur voor het Leven’, met dezelfde sociale en politie inslag.
De Isaan was en is een motor van de Thaise literatuur.
Psst, lezertjes, Tino is eigenlijk een sadistische man. Hij vroeg mij dit liedje te vertalen. Daar begon ik aan met een glimlach maar op het eind was ik alleen maar droevig. Ik zag zo voor me hoe een arme jonge (minderjarige?) dame geestelijk en lichamelijk helemaal kapot gaat, gesloopt en op het niets meer heeft.
Om toch wat leuks te noemen:
Als je de fonetiek bekijkt zie je dat er Chiang-Hai staat. Dat is geen foutje, in de Lao dialecten die men in het noorden en noordoosten spreekt zien we dat ze een H gebruiken daar waar Bangkok Thai (ABT) een R gebruikt. Of we misschien kunnen ook stellen dat deze dialecten dichter aan het oude Tai zitten en het ABT een minder pure vorm van de talen die men in de regio spreekt.
Pak je het Thai woordenboek er bij dan vertaald een de zin ‘หมื่น พัน ที่ เธอ ผ่าน ชาย’ als:
Tienduizend, duizend, welke/dat/wie, hij/zij/hem/haar, passeerden/via/aannemen/ondergaan/overbruggen, man(nen). Oftewel Dat tienduizenden mannen over haar heen gingen zou je kunnen zeggen, maar dat zou in het Nederlands wel erg plat en uit de toon klinken.
De laatste zin was erg lastig te vertalen, ik heb het ook nog eens voorgelegd bij enkele Thai maar mijn vrienden in BKK begrepen er geen snars van ‘is dit noordelijk dialect? Ik begrijp dit niet’ , en een vriendin uit het noorden kon er ook geen goede vertaling voor geven.
Nu ben ik zelf best wel een beetje een perfectionist, ik weet van mezelf dat ik de neiging heb om letterlijk te vertalen zodat bij terug vertalen naar de originele taal de zinnen goed behouden blijven. Uiteraard hier en daar wat kleine vrijheden genomen zodat het ook in het Nederlands redelijke zinnen zijn. Daar zou je dan nog eens een correctie over heen gooien om er nog mooier Nederlands zang van te maken zodat Frans Bauer of Marco Borsato er een hit van kan maken. Maar echt een vrije interpretatie geven aan een tekst is niet naar mijn aard. Al met al ben ik best tevreden met mijn vertaling en fonetische tekst.
Voor de volledigheid van de levensloop van Ed Carabao:
1. Door de beursgang van zijn bedrijf dat het energiedrankje maakt, werd Ed in 2017 in 1 klap multimiljonair, in Dollars. Het gata overigsns op dit moment niet zo goed met de verkoop in de UK en China en het aandeel is behoorlijk gekelderd.
https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-10-31/energy-drink-billionaire-rises-in-thailand-with-a-red-bull-rival
2. De echte naam van Ed (Yuenyong Opakul) komt voor in de Panama Papers, de stapel miljoenen documenten van bedrijven en personen die via constructies in belastingparadijzen zoals Panama trachten de belasting in eigen land te ontduiken of te ontwijken. De lange lijst van Thais zou een mere a boire kunnen zijn voor goede journalisten maar ik hoor en lees weinig. De NACC schijnt zich met de zaak te bemoeien dus dat kan nog jaren duren (al was het alleen maar omdat alleen rijke Thais op het lijstje staan).
http://www.nationmultimedia.com/breakingnews/1413-in-Thailand-named-by-Panama-Papers-30285640.html
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=773200206143680&id=758903820906652
(naam is eenvoudig te vinden want het is de laatste naam in de lange rij)
Iets wat ik mij altijd heb afgevraagd: Thai is een tonale taal, waar de betekenis van woorden afhankelijk is van de toonhoogte. Hoe werkt dat eigenlijk in gezongen teksten? Ik kan me voorstellen dat de melodie van een lied en de noodzakelijke toonhoogte voor een bepaalde betekenis elkaar in de weg kunnen zitten.
Iemand die hier vestend van heeft?
Dat is een goeie vraag. Iedere Thai die naar een liedje luistert begrijpt de tekst, een misverstand is zeldzaam. In het gezongen woord is vaak toch een toon te herkennen bv in dit liedje voor Moederdag, luister maar:
https://www.thailandblog.nl/taal/liedje-moederdag/
Zoals iedereen die Thais probeert te spreken ervaart, wijken de vijf theoretisch onderscheiden tonen (drie hoogten plus een stijgende en dalende) af van de feitelijke uitspraak – welke ook omvat: het natuurlijk register van de spreker en de emotionele lading.
Enkele voorbeelden.
Het woord gaan ไป (ik ga, wij gingen gisteren, zij gaan morgen) wordt uitgesproken en geschreven met een middentoon. Het bevel ga! krijgt normaal een hoge toon, en wordt soms maar niet altijd overeenkomstig genoteerd ไป๊.
มากๆ staat voor maakmaak, volgens de regels twee keer dalend, maar iedereen behalve monniken zegt: makmaak, korte middentoon en lange dalende.
Een wat toon betreft gebrekkig uitgesproken woord wordt toch vaak begrepen. Dit komt omdat het in een context functioneert. Wie wil zeggen: ik houd van jou, maar met drie middentonen ipv stijgend-hoog-midden zal door de geliefde en omstanders toch begrepen worden.
Soms niet. Wie bij een plaatje van een hond onzeker zegt: maa? wordt goed begrepen, een resuluut: maa! leidt tot misverstand, men denkt dat bedoeld is: paard!
Een woord als wie-taa-laa-yai kan theoretisch op 5x5x5x5 = 625 manieren uitgesproken worden, maar wat je ook zegt, een Thai zal doorgaans doorhebben dat je college of hogeschool bedoelt.
Nu, met muziek zit het net zo. De context geeft vaak duidelijk aan wat er ondanks de zgn. foutieve tonen bedoeld wordt: ik houd van jou, dan wel: mijn hoofdhaar geeft veel om mijn mobieltje. De native speaker hoort het “natuurlijk” juist.
Vergelijk Nederlandse liederen: wilhelmus vahan nahasououwe enz.
Voorlaatste alinea lees: ik houd van jouw hand etc.
Duidelijke uitleg. Dank.
Carabao zijn ook wel de mannen van het betere jatwerk hoor, zoals veel Thaise bands trouwens. Dit nummer (https://www.youtube.com/watch?v=miUr9xKjxo4) is bijna een exacte kopie van Eddy Grant’s ‘gimme hope Joanna’. Wat hebben ze eigenlijk niet gejat? Santana, The Scorpions, Bob Marley, Guns ’n Roses…
Het meest schaamteloze jatwerk komt trouwens wel van XYZ met ‘Sabai Dee Reu Bplao’, voor degenen die zich Wham! met ‘Last Christmas’ uit 1995 nog herinneren. https://www.youtube.com/watch?v=hBMAPSon07g
Bedoeld u 1985?
Jammer dat niemand iets zegt over het lied zelf….hoe komt dat?