Kathoey: niet in één woord te vangen

Kathoey oftewel ladyboys vormen een bijzondere groep in Thailand. Ze zijn sterk vertegenwoordigd in het straatbeeld van de toeristencentra en vallen op door hun extravagante gedrag. Daarnaast vormen ze met diverse shows en optredens een belangrijk onderdeel van de entertainmentindustrie in Thailand. De shows van kathoey zoals Tiffany en Alcazar zijn dan ook wereldberoemd. Toch bestaat er veel onduidelijkheid over kathoey. In het westen willen we al snel mensen in hokjes plaatsen, iets wat met kathoey nogal lastig is.  Een ladyboy is geen transseksueel of travestiet. De kathoey is ook geen man, vrouw, homo of hetero. In Thailand bestaan nu eenmaal meer tussenvormen.

Thaise mannen zien kathoey als zeer goede sekspartners

Met het melodramatische `We’ll meet again’, een hit van oorlogsster Vera Lynn, besluit de langharige Thaise haar optreden. Gekleed in een elegant zwarte avondjurk met een uitdagend decolleté, omringd door vijftig bijna even schone dames en geëscorteerd door tien lijfwachten met ontblote bovenlijven.

Kathoey show

De beroemde kathoey-show van Simons Cabaret op het toeristeneiland Phuket in Zuid-Thailand wordt iedere avond tweemaal afgedraaid, om zeven en om negen uur. Efficiënt, doortastend en gracieus. Na afloop van de show poseren de sterren bij de artiestenuitgang, tegen een kleine vergoeding, voor de gretig klikkende fototoestellen van de binnen- en buitenlandse toeristen. De dames zijn, vanuit de zaal gezien, zeer overtuigende vrouwen. Niet van echt te onderscheiden waardoor de show bijna saai is. Van dichtbij wordt het spannender. Zonder de juiste belichting en exorbitante decors laat hun oorspronkelijke geslacht zich moeilijker verhullen. Onder de lagen schmink schuilen kathoey, mannen die als vrouw door het leven gaan.

Deze zomer was Thailanddeskundige en UvA-antropoloog dr. Han ten Brummelhuis in Bangkok om een groot Thailandcongres voor te bereiden dat deze winter in Amsterdam wordt gehouden. Zijn onderzoek naar de kathoey staat momenteel, vanwege de organisatie van het congres, op een laag pitje. Maar hij zou graag doorgaan met onder andere het onderzoeken van de leefwijze van de kathoey na hun dertigste. In een rustig Chinees openluchtrestaurant, vlak achter een hectische winkelstraat in Bangkok, verhaalt Ten Brummelhuis van zijn ervaringen tijdens zijn onderzoek naar de kathoey in Thailand. Zijn fascinatie voor kathoey past in de rode draad van zijn onderzoek naar seksualiteit. `Het heeft mij altijd gefascineerd. Dat komt misschien door mijn katholieke achtergrond en de kostschool.’

Keuze voor de vrouwenrol

De kathoey laat zich niet in één woord vangen, benadrukt Ten Brummelhuis gedurende het hele gesprek. Termen als transseksueel of travestiet voldoen niet. Ook de westerse begrippen homo, hetero en bi lopen snel spaak. De kathoey is geen man, geen vrouw, geen homo of hetero. In Thailand bestaan nu eenmaal meer categorieën, tussenvormen. Zoals de jongen die de soep serveert in het lunchrestaurant met oogschaduw, een ringetje in zijn oor en elke dag een andere kleur diadeem om zijn haar uit zijn gezicht te houden. De grote, stoere jongen met lipstick  –  of is het een jongensachtige meid – met de mobiele telefoon op het vliegveld.

Terwijl wij in het westen de wereld verdelen in mannen, vrouwen, travo’s en transi’s kennen de Thais, aldus Thailandkenner Peter Jackson, tien tot veertien tussenvormen. Niet de voorkeur voor mannen is het uitgangspunt maar het spelen met gender, meent Ten Brummelhuis. `Vanuit het perspectief van de kathoey is niet het biologische geslacht maar de rol die iemand speelt bepalend. Ze kiezen voor de vrouwenrol. Dat is het uitgangspunt. De seksuele voorkeur voor het eigen geslacht is daarbij niet het belangrijkste.’ In Bangkok kent Ten Brummelhuis geen kathoey die zijn sekseverandering met een penisoperatie heeft bekroond. Uiteraard zijn de hoge kosten van een operatie, al gauw zo’n zeven- tot achtduizend gulden, een grote beperkende factor. De meeste Thaise kathoey in Amsterdam, Ten Brummelhuis schat hun aantal op tweehonderd, hebben meestal wel een volledige verbouwing achter de rug, inclusief verwijdering van de penis. `De operatie en dus de definitieve verandering van sekse wordt beschouwd als de laatste stap in een kathoeycarrière. Daartoe gaat een kathoey vaak pas over als zij in westerse kringen verkeert.’

Hekel aan de penis

Maar het verschilt, nuanceert Ten Brummelhuis onmiddellijk. `Sommige kathoey hebben van kindsbeen een hekel aan dat ding. Anderen laten de penisoperatie uitvoeren omdat hun westerse vriend dat graag wil. Het vormt vaak een opstap naar een westers paspoort, onder een vrouwelijke naam.’ Overigens laten kathoey de sekseoperaties bij voorkeur in Thailand uitvoeren. Zelfs al zou het ergens anders gratis zijn. Volgens de Thais zitten hier de beste specialisten. In Thailand bestaan klinieken met artsen gespecialiseerd in hormoonkuren en het opereren van borsten, billen, neus, nek, hoofd, haar of genitaliën.

De rol van het boeddhisme, de voornaamste godsdienst in Thailand, is daarbij niet onaanzienlijk. Het idee van reïncarnatie, het opnieuw geboren worden, is een traditionele boeddhistische opvatting. Of iemand in het volgende leven als man of vrouw wordt geboren, is afhankelijk van zijn of haar karma. Door traditionele ogen gezien is het geboren worden als kathoey het gevolg van heteroseksueel overspel in een vorig leven. Nu is vreemd gaan een veel voorkomend, dus erg menselijk, verschijnsel. Vanuit deze redenatie loopt vrijwel iedereen gerede kans een keer als kathoey te worden geboren.

Kathoey “not gay”

De gayscene en het circuit van de kathoey overlappen elkaar niet, niet in Bangkok en niet in Amsterdam. Ook in het westen noemt slechts een klein deel van de travestieten zich homo. Ook de Thaise kathoey schaart zichzelf niet onder de homo’s. `Oh no, not gay. Certainly not.’ Verontwaardigde reacties als deze noteerde Ten Brummelhuis uit de mond van een van de vele kathoeys die hij voor zijn onderzoek sprak. De kathoey mengen zich liever in de kringen van de hetero’s. Ze vallen op heterokerels, soms zelfs regelrechte macho’s. De partner van een kathoey kan niet mannelijk genoeg zijn. Hoe mannelijker de partner, hoe vrouwelijker de kathoey zich voelt. Volgens het gerucht – en dat is hardnekkig – bedrijven kathoey betere seks dan authentieke vrouwen. Ze zijn goed in bed volgens de mannen die hen frequenteren, weet Ten Brummelhuis. Daarbij loopt een man met een kathoey nooit het risico van zwangerschap en zeuren kathoey minder over trouwen en huisje bouwen.

Seks met een kathoey

Khan, een Thaise die al jaren op de Wallen werkt, vertelde aan de onderzoeker dat de kathoey in Amsterdam meer geld kunnen verdienen dan vrouwelijke prostituees. `De kathoey heeft veel meer te bieden: van voren, van achter en van boven. Maar vooral omdat de kathoey zichzelf beter verkoopt. Ze weten heel goed hoe ze een klant moeten ompraten en binnenhalen.’ Vaak willen westerlingen het weleens proberen met een kathoey. Ze zullen ervaren dat een kathoey hun lichaam beter kent en aanvoelt dan een vrouw. Tevens neukt de stevige anus van een kathoey heel anders dan de weke, vochtige vagina van een vrouw, zeker als ze al een paar kinderen heeft gehad, aldus Lek, een kathoey uit het noorden van Thailand. De kathoey is een zwaar lichamelijk gehandicapte vrouw, vindt Jan Willem de Lind van Wijngaarden (28). De sociaalgeograaf verbleef een halfjaar in Chiang Mai voor zijn onderzoek naar de gayscene in deze tweede stad in het noorden van Thailand. Hij bracht ontmoetingsplekken in parken, bars en bordelen in kaart en analyseerde het seksuele gedrag van Thaise homo’s in combinatie met het risico een HIV-besmetting op te lopen. Het resultaat is de uitstekende scriptie ‘A social geography of male homosexual desire’.

Homoseksueel gedrag in Thailand

Homoseksueel gedrag is volgens De Lind van Wijngaarden wijdverbreid in Thailand. `In tegenstelling tot Nederland gaat het daar meer om gedrag dan om identiteit. Het is algemeen geaccepteerd gedrag om als man ’s avonds in het park te vrijen met een man en overdag netjes getrouwd te zijn of een vaste vriendin te hebben. Seks wordt in Thailand meer gezien als zoiets als whisky drinken. Het is een genotmiddel en minder moreel beladen dan hier. Wel kennen ze de dubbele moraal. Een meisje moet het liefst maagd blijven tot haar huwelijk terwijl een jongen niet genoeg ervaring kan opdoen.

‘ Thaise homo’s maken een sterk onderscheid tussen de actieve en passieve rol, iemand is Queen of King. De vrouwelijke Queen wordt bij voorkeur gepenetreerd en de mannelijke King is de penetrator. Wat is dan het verschil tussen een kathoey, die zo vrouwelijke mogelijk wil zijn, en een gakken? De Lint van Wijngaarden: `Een gakken is een kathoey met kort haar die nooit een operatie wil ondergaan. Een Queen is en blijft een man. Geen haar op zijn hoofd denkt aan een penisoperatie. Een kathoey ondergaat ook lang niet altijd een operatie maar zal zich zoveel mogelijk gedragen en kleden als een `echte’ vrouw. Ze is een pseudovrouw, op zoek naar een echte, heteroman.’ De Lind van Wijngaarden deed onderzoek in de kleine homobars aan de zijkant van de avondmarkt in Chiang Mai en de discotheken. Hij nam ook een kijkje bij de cruisebaan van Chiang Mai, de trimbaan naast de universiteit. `Ik heb weleens in al mijn onschuld gevraagd: wil je er niet voor uitkomen dat je gay bent? Stomverbaasd keken ze mij aan: waarom zou ik dat doen? Daarbij is niemand gebaat. Die drang om het aan de grote klok te hangen, de coming out, is echt iets westers.’

Kathoey als een gehandicapte vrouw

Ook De Lind van Wijngaarden denkt dat de Thaise kathoey, die eigenlijk buiten zijn onderzoeksveld viel, meer te bieden heeft op seksgebied omdat hij het lichaam van een man beter kent dan de gemiddelde vrouw. `Thaise mannen zien kathoey als zeer goede sekspartners. Een vrijpartij tussen een Thaise man en een kathoey wordt door beide partijen niet opgevat als een homoseksueel contact. Een kathoey heeft ook in Thailand niets te zoeken in de gayscene. Daarom is de kathoey als een gehandicapte vrouw. Ze zijn geboren als man, maar proberen met veel gedoe en ingrijpende operaties toch als vrouw door het leven te gaan.’ De kathoey behoort in Thailand tot het gewone straatbeeld. Ze worden behandeld en gezien als vrouwen van een apart kaliber.

Mannen beschouwen de kathoey als een goede sekspartner maar niet als levensgezel – hoe mooi ze ook zijn – omdat ze geen kinderen kunnen krijgen. Daarin schuilt de tragiek van de kathoey. Met het klimmen der jaren vervliegt hun aantrekkingskracht. Het werken in de entertainmentbusiness houdt op. De oudere kathoey heeft geen werk, geen partner en geen gezin om op terug te vallen. Het bruisende leven van deze vlinders duurt kort. Laat het daarom krachtig zijn.

Door Monique Doppert